Peki uçak nasıl düştü, olaya dair iddialar ne? Görgü tanıkları ne anlattı? Rus basını Prigojin’in öldüğü haberini nasıl karşıladı? Batı dünyası ne dedi? 11 soruda…

1- UÇAK NASIL DÜŞTÜ?

Prigojin’i taşıdığı belirtilen uçak, olay sırasında Rusya’nın başkenti Moskova’dan, Wagner’in merkez üssünün bulunduğu St. Petersburg kentine gitmekteydi. Uçuş izleme sitesi Flightradar24’ün verilerine göre, Embraer Legacy 600 model uçak yerel saatle 18:11’de radardan kayboldu. Bundan kısa süre sonra, Rusya Sivil Havacılık Dairesi Rosaviatsiya, uçağın Moskova’nın kuzeyindeki Tver oblastında, Kuzhenkino köyünün yakınlarına düştüğünü açıkladı.

Rosaviatsiya, uçakta üçü mürettebat 10 kişinin seyahat ettiğini, hepsinin öldüğünü ve uçağın yolcu listesinde Prigojin’in adının da yer aldığın duyurdu. Ancak açıklamada, Wagner liderinin isminin listede bulunduğuna dair bir ayrıntı verilmedi. Yaklaşık iki saat sonra ise Wagner bağlantılı Telegram kanalı Grey Zone, Prigojin’in “Rusya’ya ihanet edenlerin eylemleri tarafından öldürüldüğünü” duyurdu. Bu açıklamadan kısa süre sonra, Rosaviatsiya’dan da “Prigojin öldü” teyidi geldi.

Daha önceden sadece bir kazası bulunan Embraer Legacy 600 model uçağın niçin düştüğü ise net değil. Bir görgü tanığı uçağın ani bir gürültü sonrasında bir kanadının koptuğunu ve “süzülerek” düştüğünü iddia etse de, Flightradar24 yöneticilerinden Ian Petchenik “her şeyin son 30 saniyede yaşandığını” ve uçağın hızla irtifa kaybettiğini anlattı.

Petchenik, Reuters’a açıklamasında uçağın “aniden dikey biçimde düşüşe geçtiğini ve 30 saniye içinde, seyretmekte olduğu 28 bin feet yükseklikten bir anda 8 bin feetten daha uzun bir mesafe boyunca alçaldığını söyledi. “Her ne olduysa, çok hızlı oldu” diyen Petchenik, “Her ne yaşandıysa, o andan sonra uçağı kontrol etmekte zorlanmış olabilirler” ifadelerini kullandı. Uçuş uzmanı bununla birlikte, aniden başlayan düşüş öncesinde uçakta bir sorun yaşandığına dair herhangi bir gösterge olmadığını ekledi.

Embraer firmasından yapılan açıklamada ise söz konusu jetin 2019’da uluslararası yaptırıma tabi tutulduğunu ve bu tarihten beri de kendilerinden bakım hizmeti almadığı belirtildi. Öte yandan, Flightradar24, Prigojin’le bağlantılı olduğu iddia edilen ikinci bir uçağın da eş zamanlı olarak St. Petersburg kentine gitmekte olduğunu, ilk uçağın düşmesinden hemen sonra rotasını değiştirerek Moskova’ya dönerek iniş yaptığını da ileri sürdü.

2- GÖRGÜ TANIKLARI NE ANLATTI?

Embraer Legacy 600 model özel jet, Moskova’nın kuzeyindeki Tver oblastında, Kuzhenkino köyünün yakınlarına düştü. Köyde yaşayanlar, önce bir patlama sesi duyduklarını sonra da jetin yere çakılışını gördüklerini söyledi.

72 yaşındaki Vitaly Stepenok, Reuters’a şunları anlattı: “Bir patlama sesi ya da bir gürültü duydum. Karada bir patlama olduğunda genelde bunun yankısını da duyarsınız ama bu olay sadece bir gürültü gibiydi ve yukarı baktığımda, beyaz duman gördüm.”

Elleriyle uçağın düşüşünü gösteren Stepenok, “Bir kanat bir yöne uçtu, gövde böyle gitti… Sonra tek kanat üzerinde süzüldü. Dikine düşmedi. Süzülüyordu” iddiasında bulundu. Stepenok, başta uçağın evlerin üzerine düşmesinden korktuklarını, sonrasında ise olay yerine gittiğinde her şeyin alev almış olduğunu anlattı. Enkazın etrafında insanlar gördüğünü söyleyen köylü, bir kişinin cesedinin de bu kişiler tarafından çıkarıldığını belirtti.

Reuters’a ismini sadece Anatoly olarak veren bir diğer köylü ise “Yaşananlar konusunda sadece şunu söyleyeceğim: Ses gök gürültüsü gibi değildi, metalik bir patlamaydı” dedi.

3- UÇAK DÜŞÜRÜLMÜŞ OLABİLİR Mİ, WAGNER’İN İDDİALARI NE?

Olayın duyulmasının ardından, Wagner bağlantılı sosyal medya hesaplarında Prigojin’in uçağının “Rusya tarafından vurularak düşürüldüğü” iddiası yer aldı.

Batı yanlısı olan ve İngilizce yayın yapan Moscow Times gazetesi de aynı iddiayı, ismi açıklanmayan bir hükümet görevlisine dayandırarak yayımladı. Gazeteye konuşan bu isim, olayın bir kaza olmadığına inandığını söyledi; uçağın düştüğü yerin de tesadüfi olmadığını ileri sürdü: “Devlet Başkanı’nın Valday’daki rezidansından çok uzak olmayan bir noktada, gökyüzünü koruyan dört adet S-300 hava savunma sistemi var.”

Prigojin’in Rus ordusuna isyan edip Moskova’ya yürümeye çalıştığı güne atıfta bulunan hükümet yetkilisi, “24 Haziran, Moskova’ya yürüyüşün tarihi. Ve 24 Ağustos’ta, iki füze. Hepsi birbirini tamamlıyor. Nasıl düştüğüne bakın; öylece vuruluverdi. Uçak gökten düştü” iddialarında bulundu.

4- UÇAKTA BAŞKA KİMLER VARDI?

Uçakta, üçü mürettebat, yedisi yolcu olmak üzere 10 kişinin bulunduğu açıklandı. Rus Havacılık Dairesi Rosaviatsia’nın verdiği bilgiye göre, uçakta ölen yolcular şöyle:

* Wagner lideri Yevgeny Prigojin,

* Prigojin’in sağ kolu olarak bilinen ve kuruluşa adını verdiği iddia edilen Dimitry Utkin,

* Prigojin’in en yakın arkadaşlarından biri ve Wagner’in lojistiğinden sorumlu olduğu belirtilen Valeri Çkalov,

* Wagner’e 2016’da katılan ve Prigojin’in koruması olduğu tahmin edilen Yevgeny Makaryan,

* 2015’ten beri Wagner savaşçısı olan, Prigojin’e kişisel korumalarının çoğunu sağlayan bir birimden geldiği iddia edilen Sergey Propustin,

* Tot” takma adıyla bilinen Alexander Totmin,

* Wagner’e 2017’de katıldığı ve Suriye’de Makaryan ile aynı birimde görev yaptığı iddia edilen Nikolay Matuseev.

5- KREMLİN OLAYLA İLGİLİ NE AÇIKLAMA YAPTI?

Rusya Sivil Havacılık Dairesi Rosaviatsiya, uçağın düştüğüne dair ilk açıklamasında Wagner liderinin yolcu listesinde olduğunu da belirtmişti. Ancak Prigojin’in “öldüğüne” dair teyit, Wagner’le bağlantılı Telegram kanalı Grey Zone’da bu yönde yapılan paylaşımdan sonra gelmişti. Rusya’dan ölüm konusunda şu ana dek gelen tek açıklama da bu.

Rusya Savunma Bakanlığı veya Kremlin’den, Prigojin’in düşen uçakta öldüğüne dair henüz açıklama gelmiş değil.

Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin de uçak düştüğü sırada, eski Sovyet birliklerinin Kursk Muharebesi’nde Nazilere karşı kazandığı zaferin 80’inci yıl dönümü nedeniyle Ponıri kasabasında düzenlenen törende konuşmaktaydı. Putin konuşmasında, düşen uçağa hiç değinmedi. Putin, sonrasında Güney Afrika Cumhuriyeti’ndeki BRICS zirvesinde de Prigojin’in adını anmadı.

6- RUSYA BASININDA NASIL YER VERİLDİ?

Rus devlet medyası, Prigojin’in yolcu listesinde bulunduğu uçağın düştüğüne dair habere çok kısa bir süre ayırdığı belirtiliyor. BBC News’un Moskova muhabiri Will Vernon aktarımına göre, devlet televizyonunun ilgili haberlerinde sadece hükümet yetkililerinin açıklamalarına yer verildi ve bir yorum yapıladı. Kremlin kontrolündeki Channel One ise akşamki bülteninde habere sadece 30 saniye ayırdı.

Wagner grubu ile bağlantılı Telegram kanalı Grey Zone, Prigojin’in ölümünü teyit ettiği paylaşımında “Wagner liderinin Rusya’ya ihanet edenlerin eylemleri” nedeniyle öldürüldüğünü savundu.

Batı yanlısı Moscow Times gazetesi ise ilgili haberinde hem Grey Zone tarafından ortaya atılan iddialara, hem de ismi açıklanmayan bir hükümet yetkilisinin “S-300’ler vurdu” iddiasına yer verdi.

7- UKRAYNA NE DEDİ?

Prigojin’in ve üst düzey Wagner liderlerinin yolcu listesinde yer aldığı uçağın düştüğü yönündeki haberin ardından Ukrayna’dan ilk açıklamayı, Devlet Başkanı Volodimir Zelenskiy’nin danışmalarından Mihaylo Podolyak yaptı. Podolyak sosyal medya hesabından yaptığı paylaşımda Putin’in Prigojin’i öldürdüğü imasında bulundu.

“Prigojin hakkında: Sisin kalkmasını beklemeye değer” diyen Podolyak şöyle devam etti:

“Bu arada şu açık ki, Putin, kendi hayvani teröründen dolayı kimseyi affetmez. Hele ki Haziran 2023’te kendisini sıfırlayan kişiyi. Ve doğru anı bekliyordu. Şu da açık ki, Prigojin, [Belarus Devlet Başkanı] Lukaşenko’nun tuhaf ‘garantilerine’ ve Putin’in aynı derecede absürd ‘şeref sözün’ inanarak, kendisi adına özel bir ölüm fermanını imzaladı. Prigojin ve Wagner komutasının darbe girişiminden iki ay sonra görünürdeki ortadan kaldırılışı, 2024 seçimlerinden önce Putin’in Rus seçkinlerine gönderdiği bir sinyal. ‘Sakının! Sadakatsizlik ölüm demek.’ Ama bu aynı zamanda, Rus ordusuna da bir sinyal: ‘Özel askeri operasyon kahramanları’ diye bir şey olmayacak. Eğer bir Ukrayna mahkemesinde yargılanmazlarsa da, bir FSB kurşunu yiyecekler.”

Zelenskiy ise olayın ertesi gününde (bugün) Prigojin’in öldürüldüğü yönündeki iddialarla kendilerinin hiçbir ilgisi bulunmadığını savundu.

8- BATI DÜNYASI NASIL KARŞILADI?

ABD’den ilk açıklama, Ulusal Güvenlik Sözcüsü Adrienne Watson’dan geldi. Watson, henüz Prigojin’in öldüğü yönünde teyitler gelmeden önce ”Eğer doğrulanırsa kimse şaşırmamalı” ifadelerini kullandı. ABD Dışişleri Bakanlığı da aynı açıklamayı yaptı. Olay sırasında Kaliforniya eyaletinde bulunan ABD Başkanı Joe Biden ise gazetecilerden gelen bir soru üzerine ne yaşandığını bilmediğini belirterek, “Fakat şaşırmadım. Rusya’da, arkasında Putin’in bulunmadığı pek bir olay olmuyor” dedi.

Fransa’dan yapılan açıklamada, Prigojin’in öldüğü belirtilen “uçak kazası” hakkında “makul şüpheler” bulunduğu savunuldu. Fransa hükümet sözcüsü Olivier Véran, “Bu kazanın hangi koşullarda gerçekleştiğini henüz bilmiyoruz. Makul şüpheler duyabiliriz” dedi. France 2 televizyonuna konuşan Véran’a, Biden’ın “Rusya’da, arkasında Putin’in bulunmadığı pek bir olay olmuyor” sözleri de soruldu.

Fransız bakan, “Genel bir kural olarak, bu bir gerçek” dedi; “Prigojin, Putin’in kirli işlerini yapan adamdı. Yaptıkları, kendisine Wagner’in lideri olarak ihlaller gerçekleştirme sorumluluğunu veren Putin’in politikalarının ayrılmaz bir parçası” iddiasında bulundu. Véran, “Prigojin arkasında toplu mezarlar bırakıyor. Dünyanın büyük bir parçasında toplu mezarlar bırakıyor; aklıma Afrika, Ukrayna ve Rusya’nın kendisi geliyor” dedi.

9 – WAGNER NEDİR?

Bugün binlerce savaşçısı olduğu düşünülen paralı asker şirketi Wagner, gençliğinde hırsızlık gerekçesiyle hapis yatan, sonrasında zengin bir iş insanına dönüşen ve Kremlin’e catering yaptığı için ‘Putin’in aşçısı’ olarak bilinen Yevgeniy Prigojin tarafından 2014’te kuruldu. Batı basınında, Wagner’in bu tarihten itibaren Ukrayna’nın doğusundaki Rus ayrılıkçı güçleri desteklediği, Rusya’nın Kırım’ı tek taraflı olarak ilhak ettiği yönünde haberler eksik olmadı.

Wagner güçlerinin Suriye ile Afrika’da da, Rus devletinin çıkarları doğrultusunda çatışmalarda aktif rol oynadığı belirtiliyor. Şirket Türkiye’de de, Ankara ile Moskova’nın karşı tarafları desteklediği ve General Hafter nedeniyle gerilim yaşadığı Libya krizi sırasında gündeme gelmişti. Moskova, Wagner ile doğrudan bağını reddetmişti.

Grubun ismini, Prigojin’le aynı uçakta öldüğü belirtilen, Nazi hayranlığı ile tanından ilk saha komutanı Dimitriy Utkin’in lakabından aldığı düşünülüyor.

Ukrayna’daki savaştan önce Wagner’in, birçoğu Rus elit birlikleri ile özel kuvvetlerinden emekli olmuş isimlerden oluşan 5 bin savaşçısının bulunduğu düşünülüyordu. Prigojin ise geçen haziranda, Wagner’in savaşçı sayısının 25 bini bulduğunu açıklamıştı. Bu kişilerin birçoğunun da, Rusya cezaevlerinden afla çıkan ve Ukrayna’da altı ay hizmet karşılığında 100 bin ruble ödeme yapılan kişiler olduğu iddia edilmişti. Paralı askerler Ukrayna’da, özellikle de doğu kenti Bahmut’un alınmasında kilit rol oynamıştı.

“Paralı asker” mefhumu Rusya’da teknik olarak yasadışı olsa da, Wagner 2022 yılında “özel askeri şirket” olarak kayıt yaptırdı.

Wagner’in binlerce paralı askeri, şu an Rusya’nın en yakın müttefiki Belarus’ta. Bu askerlerin Belarus ordusunu eğittiği belirtilirken, Polonya hükümeti de bu iddialar üzerine Belarus sınırına 10 bin ek asker göndereceğini açıklamıştı.

Wagner, çatışmalara katıldığı belirtilen yerlerde çok sayıda insan hakları ihlallerine sebep olmakla da suçlanıyor.

10 – WAGNER RUS ORDUSUNA NEDEN BAŞKALDIRDI?

Wagner Ukrayna’daki savaşta kilit rol oynamakla beraber, Prigojin Rus ordusunun komuta kademesine sık sık yönelttiği eleştirilerle dikkat çekiyordu. Savaşı desteklemekle beraber, Rusya Savunma Bakanı Sergey Şoygu’nun ve Genelkurmay Başkanı Valery Gerasimov’un cephedeki adımlara dair aldığı kararları kamuoyu önünde eleştiriyordu. Aynı zamanda, Savunma Bakanlığı’nın Wagner’i kendi kontrolü altına alma emrine de karşı çıkmıştı.

24 Haziran 2023’e gelindiğinde Prigojin, bu kararlara başkaldırarak güneydeki Rostov-on-Don kentini ele geçirip Moskova’ya yürüyeceğini açıkladı. Wagner lideri, Putin’e askeri liderliği görevden alma çağrısı yapıyordu. Prigojin’in Moskova’ya yürüyüşü, Belarus lideri Aleksander Lukaşenko’nun arabuluculuğunda Kremlin’le yapılan müzakereler sonrası durdu. Anlaşma kapsamında, Prigojin hakkındaki suçlamalar düşürüldü. Wagner savaşçılarına da, Rusya’nın düzenli ordusuna katılmayı kabul etme veya Prigojin’le birlikte Belarus’a gitme teklifi sunuldu.

Prigojin temmuz ortasında, Belarus’a giden savaşçıları karşılarken görülmüş, ayın ilerleyen günlerinde ise St. Petersburg’daki Afrika-Rusya zirvesine katılmıştı. Son olarak Nijer’deki askeri darbeye destek vermiş, uçağının düşmesinden bir gün önce de Afrika olduğu düşünülen bir yerde Wagner’e asker toplarken görüntülenmişti.

11- BUNDAN SONRA NE OLACAK?

Düşen uçakla ilgili Rus Ceza Yasası’nın 263’üncü maddesinden “trafik güvenliği ve hava ulaşımını sağlama” konusunda soruşturma açıldı. Soruşturmanın, Tver oblasının valisi Igor Rudenya’nın kontrolünde olduğu açıklandı.

Wagner’e gelince… Son dönemde yüzlerce paralı askerin Belarus’ta aldıkları maaşlardan memnun olmadıkları için bu ülkeyi terk ettiği, bazılarının da yeniden Afrika’nın batısına transfer edildiği belirtiliyordu. Prigojin’in Putin’le arasının bozulması sonrası Wagner’in Rusya’daki faaliyetleri kesintiye uğramıştı. Şimdi, Prigojin’in ve yardımcılarının şahsi ilişkiler ağına dayalı olduğu belirtilen Afrika’daki varlığının nasıl süreceği de merak konusu.

Prigojin’in yerine Kremlin’den onay alabilecek bir dizi isim konusunda spekülasyonda bulunulmuş olsa da, uçağın düşmesi öncesinde de Wagner’in lider değiştireceği yönünde bir gelişme yaşanmamıştı. (DIŞ HABERLER)